KRASNOBRODZKI PARK KRAJOBRAZOWY

Rok utworzenia: 1988

Powierzchnia: 9 390ha

Otulina: 30 794ha

Po?o?enie geograficzne: Wy?yna Lubelska – Roztocze ?rodkowe

Po?o?enie administracyjne: województwo lubelskie, gminy: Krasnobród, Adamów, w powiecie Zamo??, gmina Józefów, w powiecie Bi?goraj, gminy: Susiec, Tomaszów Lubelski, w powiecie Tomaszów Lubelski.

Cel ochrony: zachowanie unikalnych warto?ci przyrodniczych, historycznych, kulturowych i krajobrazowych Roztocza ?rodkowego, a w szczególno?ci zwartych kompleksów lasów  mieszanych z du?? domieszk? jod?y wraz z charakterystyczn? flora i faun?.

RZE?BA TERENU Na tle budowy geologicznej

Krasnobrodzki Park Krajobrazowy jest po?o?ony w ca?o?ci w obr?bie Roztocza ?rodkowego. Zr?b Roztocza tworz? ska?y wieku kredowego. W okresie trzeciorz?du pokry?y je liczne osady morskie, a po bujnej ro?linno?ci i zwierz?tach p?ytkiego morza pozosta?y czapy wapieni. Czynniki niszcz?ce, g?ównie woda i wiatr, spowodowa?y zniszczenie i usuni?cie utworów trzeciorz?dowych. Zachowa?y si? one jedynie na wierzcho?kach poszczególnych wzniesie? zwanych osta?cami, g?ównie na Roztoczu ?rodkowym i Po?udniowym. P?kni?cia tektoniczne w trzeciorz?dzie doprowadzi?y do powstanie licznych uskoków skalnych. W postaci progów zaobserwowa? je mo?na wyra?nie w korytach Tanwi, Sopotu, Jelenia i Szumu. Spo?ród czwartorz?dowych zlodowace? jedynie pierwsze (krakowskie) obj??o Roztocze. L?dolód skandynawski pozostawi? sporadycznie dzi? spotykane g?azy narzutowe oraz p?aty glin morenowych. Z tego okresu pochodz? te? powszechnie wyst?puj?ce piaski na Roztoczu ?rodkowym i niewielkie ilo?ci lessu. Na szczytach wzniesie? Roztocza ?rodkowego ukazuj? si? utwory kredowe przykryte niekiedy przez czapy ska? trzeciorz?dowych maj?ce charakter osta?ców. Zbocza i dna dolin najcz??ciej zalegaj? piaski (g?ównie czwartorz?dowe). Ich grube warstwy tworz? w niektórych okolicach (np. pod Su?cem, Krasnobrodem, Józefowem) do?? wysokie wydmy. W zwi?zku z najcz??ciej zalegaj?cymi na powierzchni ska?ami Roztocze ?rodkowe bywa nazwane piaszczystymi. Uboga siec rzeczna Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego sprawia, ?e doliny rzeczne wyst?puj? rzadko. Najpe?niej wykszta?cona jest dolina Wieprza, który wp?ywaj?c w obszar Parku ko?o miejscowo?ci Turzyniec wytworzy? w?sk? dolin?. Rzeka wci??a si? tu g??boko (ok. 50 m) w utwory wierzchowiny, przez co dolina ma tu stosunkowo strome zbocza. W pobli?u Kolonii Husiny znajduje si? ?ród?owy odcinek Sopotu. Rzeka ta nie wytworzy?a na terenie Parku wyra?nej formy dolinnej g?ównie z powodu wyst?puj?cych tu wydm i niewielkich mo?liwo?ci erozji  wg??bnej. Z dolin? Wieprza i górnego Sopotu zwi?zane jest wyst?powanie wydm. W pierwszej s? to izolowane proste wa?y, niewielkiej wysoko?ci i d?ugo?ci. W obszarze ?ródliskowym Sopotu i górnym odcinku jego doliny tworz? du?e skupienie form prostych i pagórków z?o?onych. Wydmy proste maj? wysoko?? kilku metrów i d?ugo?? ich dochodzi do 1,5 km. Cz?sto pomi?dzy pagórkami wydmowymi wyst?puj? bezodp?ywowe zag??bienia deflacyjne. Najbardziej rozpowszechnion? form? rze?by powierzchni Parku s? suche doliny. Powszechno?? ich wyst?powania wi??e si? z budow? geologiczn? w obr?bie Parku suche doliny, najcz??ciej wype?nione piaskami, grupuj? si? w dwóch obszarach. Na po?udnie od Krasnobrodu wyst?puje rozcz?onkowany system dolin asymetrycznych o kierunkach uchodz?cych do doliny Wieprza w okolicach tej miejscowo?ci. Nieczynny kamienio?om w Krasnobrodzie. Drugi, na po?udnie od Wólki Huci?skiej i na zachód od miejscowo?ci Ró?a, zwi?zany jest z systemem górnego Sopotu. Asymetryczno?? dolin w obu obszarach wyra?a si? ró?nic? nachylenia zboczy. ?agodne maj? nachylenie 10? - 15? i pokrywaj? je utwory czwartorz?dowe (piaski, gliny pylaste), a strome, g?ównie o ekspozycji zachodniej 20? - 25?, buduje opoka. Przebieg suchych dolin wyra?nie wskazuje na ich zwi?zek z tektonik? i sp?kaniami ska? kredowych.

            Najm?odsz? form? morfologiczn? rozcinaj?ca powierzchni? Parku s? w?wozy. Wyst?powanie ich zwi?zane jest z p?atami lessowymi. Zale?nie od stopnia rozwoju i intensywno?ci procesów erozyjnych maj? profil V-kszta?tny (debry) lub s? p?askodenne (parowy). Najcz??ciej s? to formy mieszane. W obszarze Parku omówione formy morfologiczne  wyst?puj? w trzech rejonach. Na po?udniowy zachód od Krasnobrodu rozwin??y si? na zboczach krótkie szerokie parowy. Zbocza Garbów Grabnickich rozci??y w?wozy o ró?nej d?ugo?ci i szeroko?ci. S? tu zarówno debry i parowy, jak równie? formy mieszane. Trzeci rejon w?wozów wyst?puje na zboczach poziomu wierzchowinowego wy?szego w okolicach wsi Zielone. S? to de debry i parowy o d?ugo?ci do 3 km.        

KLIMAT

Klimat Roztocza ró?ni si? od klimatu przyleg?ych terenów. Warunki termiczne na Roztoczu zbli?one s? do kontynentalnych. ?rednia roczna temperatura jest ni?sza na Roztoczu ni? w krainach przyleg?ych. Równie? zim? Roztocze jest mro?niejsze, ale w obydwu przypadkach ró?nice nie przekraczaj? 1?C. Najgor?tsze dni notowano w sierpniu (36,5?C), natomiast najbardziej mro?ne w lutym (-30?C). Omawiany obszar wyró?nia si? szczególnie wielko?ci? opadów rocznych. Jest ich kilkadziesi?t milimetrów wi?cej ni? na obszarach przyleg?ych i wynosz? ok. 700 mm rocznie. Najlepsze warunki ?niegowe sprzyjaj?ce uprawianiu narciarstwa przypadaj? w styczniu i lutym. Pokrywa ?nie?na zalega nawet ok. 90 dni. ?rednie roczne zachmurzenie na Roztoczu jest najmniejsze w skali kraju (50-54%). W zwi?zku z ma?ym zachmurzeniem obserwuje si? najwi?ksze w Polsce ?rednie roczne warto?ci nas?onecznienia wzgl?dnego (45-53%). Najbardziej s?onecznym miesi?cem jest sierpie?.

WODY Powierzchniowe i podziemne

Krasnobrodzki Park Krajobrazowy le?y w strefie dzia?u wodnego Tanew – Wieprz i cz??ciowo San – Bug. Wody powierzchniowe na terenie Parku s? bardzo ubogie i nieliczne, reprezentowane przez krótkie odcinki Wieprza, ?ródliska Sopotu, Jacynki i stawy w dolinie Wieprza poni?ej Krasnobrodu. Rzeki te maj? wiele cech wspólnych, z których najbardziej charakterystyczn? jest to, ?e zaczynaj? si? stosunkowo daleko od dzia?u wodnego II rz?du. Dlatego te? rozleg?y pas mi?dzy dolin? Wieprza a ich ?ród?ami pozbawiony jest powierzchniowych wód p?yn?cych. Du?y wp?yw na brak wód powierzchniowych na terenie Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego ma budowa geologiczna. Przepuszczalne pod?o?e u?atwia wodzie opadowej przenikanie w g??b, tote? w wielu miejscach woda podziemna wyst?puje na du?ych g??boko?ciach, ponad 50 m, a nawet 100 m. Naturalne wyp?ywy wód podziemnych koncentruj? si? g?ównie w dolinach rzecznych. Spotka? tam mo?na wydajne ?ród?a po?o?one najcz??ciej pod zboczami dolin. ?ród?a stanowi?y niegdy? podstaw? zaopatrzenia w wod? wielu wsi. Najwi?ksz? rzek? Krasnobrodzkiego Parku jest Wieprz.

GLEBY

     Na terenie Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego wyst?puj? gleby: brunatne - wytworzone z gezów formacji kredowej; bielicowe – wytworzone z piasków; lu?ne, gliniaste i s?abo gliniaste wytworzone z lessów; mu?owo – bagienne; torfowe wytworzone z torfów torfowisk niskich. Znaczn? cz??? po?udniowej i zachodniej cz??ci Parku stanowi? gleby brunatne wytworzone z gezów formacji kredowej. Wyst?puj? one miejscami tak?e w cz??ci po?udniowo - wschodniej w okolicy Zielonego i na pó?noc od Krasnobrodu. Wschodni? cz??? Parku charakteryzuje mozaika gleb. Niewielkie powierzchnie zajmuj? gleby bielicowe wytworzone z piasków lu?nych, s?abo gliniastych i gliniastych, gleby torfowe oraz gleby wytworzone z lessów i utworów lesowatych. Ten ostatni ty gleb wyst?puje na znacznych obszarach w pó?nocnej cz??ci Parku. Na pó?noc od rzeki wieprz znaczne obszary zajmuj? gleby bielicowe wytworzone z piasków lu?nych. W dolinie Wieprza powy?ej Krasnobrodu znajduj? si? gleby mu?owo – bagienne, a poni?ej gleby torfowe. (B. Dobrza?ski, S. Uziak 1969)           

Warto?? rolnicza gleb zale?y w du?ym stopniu od ich typu oraz charakteru ukszta?towania terenu i stosunków wodnych. Warunki wodne ?rodowiska s? bardzo istotnym czynnikiem wp?ywaj?cym na jako?? rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Najwi?ksz? powierzchni? zajmuj?  tereny z przewag? gleb o okresowym niedoborze wody i o relatywnie optymalnej ilo?ci wody, razem zajmuj?  4 585 ha, co stanowi ok. 73% powierzchni u?ytków rolnych. Tereny z przewag? o sta?ym niedoborze wody zajmuj? 910 ha, tj. 14,4% u?ytków, nieco mniej stanowi? tereny z przewag? gleb o cz?stym i d?ugotrwa?ym nadmiarze wody oraz okresowym nadmiarze wody.                                                  

FLORA

Ponad 60 % powierzchni Parku zajmuj? lasy. Najpospolitszym zbiorowiskiem le?nym jest bór ?wie?y, a g?ównym gatunkiem lasotwórczym sosna, dominuj?ca na oko?o 75% powierzchni. Na 16% powierzchni le?nej gatunkiem dominuj?cym jest jod?a ( le?nictwo Zielone, okolice na wschód od Jacni). Szata ro?linna  charakterystyczna dla tego zespo?u zawiera rzadkie ro?liny górskie takie jak: wid?ak wroniec (Huperziaselago), narecznica szerokolistna (Dryopterisdylatata), czartawa drobna (Circaeaalpina), przytulia okr?g?olistna (Galiumrotundifolium), podrze? ?ebrowiec (Blechnum spirant), starzec Fuchsa (Seneciofuchsi), przen?t purpurowy (Prenanthespurpurea) oraz wiele gatunków storczyków. Lasy li?ciaste reprezentowane s? w Parku przez niewielkie p?aty buczyny karpackiej (Jacnia, Szur). Do ciekawszych gatunków runa tego zbiorowiska nale??: ?ywiec gruczo?owaty (Cardamineglanduligera) i bulwkowaty (Dentariabulbifera), wilczomlecz migda?olistny (Euphorbiaamygdaloides), ?ywokost bulwiasty (Symphytumtuberosum), sza?wia lepka (Salviaglutinosa). W dolinie rzeki Wieprz wykszta?ci?y si? olsy. W okolicach Hutek i Podklasztoru wyst?puj? cenne zbiorowiska torfowiskowe ze specyficznymi gatunkami ro?lin. S? to: brzoza niska (Betulahumilis), wierzba borówkolistna (Salixmyrtylloides) , wid?ak torfowy (Lycopodiellainundata), rosiczka okr?g?olistna (Droserarotundifolia) i d?ugolistna (Droseraanglica), w?krota zwyczajna (Hydrocotylevulgaris), przygie?ka bia?a (Rhynchospora alba), turzyca strunowa (Carexchordorrhiza). Na prawym brzegu doliny Wieprza w Krasnobrodzie oraz na skraju lasu na po?udniowy-wschód od Jacni spotka? mo?na niewielkie zbiorowiska ro?linno?ci kserotermicznej. Spotka? tam mo?na: oman szlachtaw? (Inula conyza), goryczk? orz?sion? (Gentianellaciliata), czy?ciec kosmaty (Stachysgermanica), o?ank? w?a?ciw? (Teucriumchamaedrys).

FAUNA

Roztocze pod wzgl?dem faunistycznym jest jak dotychczas s?abo i fragmentarycznie rozpoznane. Badania tu prowadzone dotyczy?y nielicznych grup fauny, w wi?kszo?ci przypadków obejmowa?y teren Roztocza?skiego Parku Narodowego. Ze wzgl?du na ich bliskie po?o?enie mo?na przypuszcza?, ?e te same gatunki zwierz?t wyst?puj? w obu parkach.

Do interesuj?cych gatunków nale?? np. krocionogi (Julidae). S? zwierz?tami ?yj?cymi w ?rodowiskach wilgotnych, cz?sto w ?ció?ce le?nej, mchach, w spróchnia?ym drewnie i pod kamieniami. Na obszarze Parku i strefy ochronnej wyst?puje 16 gatunków spo?ród 82 stwierdzonych dotychczas w Polsce.  Dwa gatunki Cyryndloiulusburzenladicusi Metaleptophylumnale?? do elementu górskiego.

W rzece Wieprz wyst?puj? raki. W Polsce raki podlegaj? ochronie jako gatunek zagro?ony wygini?ciem.

Na terenie Parku spotyka si? bardzo rzadkie gatunki górskie p?azów i gadów, takie jak: salamandra plamista, ropucha paskówka, spotka? tu mo?na rysia. Nad akwenami ?yje wiele gatunków ptaków, a mianowicie: ?ab?d? niemy, nurog??, b?k, b?czek, bocian czarny, trzmielojad, orlik krzykliwy, b?otniak stawowy, derkacz, zielonka, w?ochatka, puszczyk uralski, zimorodek, dzi?cio? zielonosiwy, dzi?cio? bia?ogrzbiety, pliszka górska, mucho?ówka ma?a, mucho?ówka bia?oszyja i ortolan. W latach wcze?niejszych zanotowano tak?e obecno?? puchacza.  Wyst?puje tu tak?e kilka gatunków nietoperzy: borowiczek, borowiec wielki, gacek wielkouch, mopek i mroczek pó?ny.

FORMY OCHRONY PRZYRODY

W granicach Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego znajduj? si? dwa rezerwaty:

„?wi?ty Roch” – rezerwat le?ny z drzewostanem jod?owo-bukowym o charakterze naturalnym. Nazw? przyj?? od znajduj?cego si? tu miejsca kultu  religijnego – kaplicy ?w. Rocha. Rezerwat ten znajduje si? na li?cie europejskiej sieci ekologicznej NATURA2000 jako specjalny obszar ochrony siedlisk NATURA2000 PLH06022.

„Zaro?le” – rezerwat przyrody chroni?cy obszar le?ny drzewostanu jod?owo-bukowego naturalnego pochodzenia. Rezerwat ten znajduje si? na li?cie europejskiej sieci ekologicznej NATURA2000 jako specjalny obszar ochrony siedlisk NATURA2000 PLO06028.

Pomniki przyrody o?ywionej:

trzyrz?dowa Aleja Królowej Marysie?ki ci?gn?ca si? od klasztoru w kierunku Majdanu Ma?ego:

73 brzozy brodawkowate , 22 klony pospolite, 12 topól bia?ych

Wólka Husi?ska: lipa drobnolistna

Szur: jod?a pospolita, buk pospolity, wi?z szypu?kowy, sosna pospolita, lipa drobnolistna

Krasnobród – Podzamek w zespole pa?acowo-parkowym: 2 klony jawory, lipa drobnolistna

Pomniki przyrody nieo?ywionej:

?ród?a w Hutkach

 Obj?te ochron? w 1995 r. Powierzchnia ?ródliska wynosi 1,13 ha. Wyp?ywy w Hutkach s? ?ród?ami skalnymi, podzboczowymi. Ze wzgl?du na rodzaj si?y powoduj?cej wyp?ywy wody cz??? z nich zalicza si? do descenzyjnych (sp?ywowe), a cz??? do ascensyjnych (podp?ywowe). Warstw? wodono?n? stanowi? tu ska?y wieku kredowego.

?ród?a w Husinach

Obj?te ochron? w 1995 r. Powierzchnia ?ródliska wynosi 2,52 ha. ?ród?a w Husinach daj? pocz?tek rzece ?wierz, wpadaj?cej do rzeki Sopot. ?ród?owy obszar buduj? margle kredowe oraz trzeciorz?dowe piaskowce i wapienie litotamniowe (pochodzenia glonowego).

Ska?ki osta?cowe na Wzgórzu „Kamie?”

(348 m n.p.m.) ko?o Stanis?awowa o powierzchni 0,10 ha. Obj?te ochron? w 1961 r. Na wzgórzu tym wyst?puj? liczne izolowane, graniaste bloki skalne o ró?nym stopniu modelowania. S? to formy ska?kowe – wapienie biogeniczne miocenu- osta?ce wy?szego poziomu wierzchowinowego. Wzgórze „Kamie?” poro?ni?te jest lasem sosnowo-bukowym z domieszk? grabu, brzozy i jod?y. Przebiega t?dy zielony szlak turystyczny.

Wzgórze „Wapielnia”

 – o powierzchni 1,74 ha i wysoko?ci ok. 387 m n.p.m.. Ochron? obj?te w 1992 r. Wapielnia znajduje si? w odleg?o?ci ok. 3km. od  ?uszczacza. Jest to ostaniec najstarszej rze?by Roztocza, a jednocze?nie najwy?szy punkt na Roztoczu ?rodkowym. Wznosi si? 20m ponad wy?szy poziom wierzchowinowy. Zbudowana jest z odpornych wapieni mioce?skich. Przez to trakcyjne krajobrazowo miejsce przebiega zielony szlak turystyczny.

Stanowisko dokumentacyjne „Kamienio?om”

 utworzone na nieczynnym wyrobisku w Krasnobrodzie-Podzamku. Obejmuje powierzchni? 0,90 ha., obj?te ochron? w 1995 r. wzniesienie wynosi 314 m n.p.m. Wyst?puj? tu ska?y wapienno-krzemionkowe (gezy), w sk?adzie których dominuj? krzemionka i w?glany. Miejsce to pe?ni funkcj? dydaktyczno-naukow?, poniewa? znale?? tu mo?na skamienia?o?ci sprzed milionów lat. Na szczycie powsta?a baszta – punkt widokowy, z której podziwia? mo?na panoram? Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego.

U?ytek ekologiczny „Belfont” (z fr. belle-pi?kny, fontanie-?ród?o)

 utworzony zosta? 26 maja 2000 r. Obszar obj?ty ochron? o powierzchni 5,06 ha po?o?ony jest na terenie wsi Hutki. ?ród?o podzboczowe znajduj?ce si? w pó?nocnej cz??ci chronionego terenu, zasila swoimi wodami pi?kny staw. Dogodne warunki do ?ycia znalaz? tu bóbr europejski (Castorfiber). Mokrad?a i oczka wodne obfituj? w ro?linno?? bagienn?. Teren u?ytku jest pozosta?o?ci? naturalnego krajobrazu Roztocza ?rodkowego. Skupienie na tak ma?ej powierzchni wielu elementów ?rodowiska przyrodniczego czyni ten obszar bardzo atrakcyjnym. Rang? terenu podnosz? walory historyczne. To tutaj królowa Marysie?ka (wtedy jeszcze ?ona Jana „Sobiepana” Zamojskiego) umawia?a si? na schadzki z Janem III Sobieskim. Poza tym postawiono tu krzy? ku pami?ci powsta?com styczniowym (1863 r).

WALORY KULTUROWE

TURYSTYKA

?CIE?KA PRZYRODNICZO – HISTORYCZNO – DYDAKTYCZNA WOKÓ? KRASNOBRODU: poprowadzona zosta?a przez najciekawsze miejsca rezerwatu „?w. Roch” i okolic Krasnobrodu. Na trasie ustawiono 16 tablic informacyjnych opisuj?cych najciekawsze elementy przyrodniczo-historyczne danego miejsca. D?ugo?? ?cie?ki wynosi ok. 15 km. Przeznaczona jest dla turystów pieszych i rowerowych. Na trasie przygotowano 3 parkingi z urz?dzeniami turystycznymi i miejscami na ogniska. Szczegó?owy opis trasy zawiera informator pt.: „?cie?ka przyrodniczo-historyczno-dydaktyczna wokó? Krasnobrodu”.